Van regiobeeld naar transformatie: kwestie van zeven vinkjes?

De regio wordt als dé plek gezien om gezamenlijk complexe opgaven op te lossen. Zo ook binnen het zorg- en welzijnsdomein, getuige het Integraal Zorgakkoord waar het woord ‘regio’ bijna 500 keer in voorkomt. De regio is ook het thema van het essay De regio als redding van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) over dilemma’s van regionaal werken. In november organiseerde Samergo samen met de RVS een sessie met stakeholders uit de regio Rotterdam over dit essay. We gingen in gesprek over diverse balanceeracts, bijvoorbeeld die tussen focus en breedte en tussen sturen en volgen. Regionale samenwerking is immers ingewikkeld, en zeker geen “vanzelfsprekende magische oplossing voor opgaven rondom gezondheid, zorg en maatschappelijke ondersteuning”.

Ten aanzien van de regionalisering lijkt één ding in de zorg inmiddels wel bijna vanzelfsprekend: het regiobeeld. IZA-partijen maken afspraken over samenwerking in de regio; partijen maken regiobeelden (per zorgkantoorregio) op basis waarvan zij concrete regioplannen opstellen. Zo organiseren zij de nodige transformaties met als doel de integrale gezondheidszorg in de regio te waarborgen. Maar hoe stel je een regiobeeld op dat leidt tot een regioplan en de nodige transformaties? Samergo heeft van eerdere ervaringen van het opstellen en vooral het gebruiken en toepassen van een regiobeeld geleerd (zie bijvoorbeeld: Regiobeeld Zuid-Hollandse Eilanden en BAR-gemeenten brengt kansen in zicht – Samergo). We presenteren u daarom: de zeven vinkjes van het regiobeeld:

De zeven vinkjes

De regio is de opdrachtgever

Dit start direct met de vraag wat de regio is; een vraag waarover in eerdere trajecten al veel discussie is gevoerd. Er zijn 32 zorgkantoorregio’s, 24 veiligheidsregio’s, 42 Wmo-regio’s, 131 ziekenhuisregio’s, 34 arbeidsmarktregio’s en 24 regionale GGD’en. In het IZA wordt uitgegaan van de zorgkantoorregio en zijn het zorgkantoor en de gemeenten verantwoordelijk gemaakt voor het opstellen van het regiobeeld. Wij zijn van mening dat om het succes te verhogen, de stakeholders in regio nauw betrokken moeten worden bij het regiobeeld. De belanghebbenden vormen bij voorkeur een bestaand netwerk. Onze ervaring leert dat het essentieel is om vooraf gezamenlijk vast te stellen wat je in beeld wilt brengen, welk perspectief je wilt hanteren en welke partners hierin betrokken dienen te worden. De keuze voor een medisch perspectief leidt tot een ander regiobeeld dan een breder perspectief over zorg en welzijn. Als de stakeholders van die regio actief worden betrokken bij het proces van het regiobeeld, neemt de gedragenheid van het beeld toe en worden de stakeholders ook mede-eigenaar van de oplossing. Daarom zouden de regionale stakeholders idealiter de opdrachtgever zijn tot het maken van een regiobeeld.

Regiobeeld bevat een combinatie van kwantitatieve & kwalitatieve data

Het regiobeeld moet een weergave zijn van de maatschappelijke opgave voor de populatie in een regio. Het combineren van kwantitatieve en kwalitatieve data werkt hierbij bevorderlijk. Kwantitatieve data zijn van belang voor een overstijgend beeld van demografische ontwikkelingen. Zo geeft de website regiobeeld.nl per gemeente inzicht in de bevolkingsontwikkeling, gezondheid en leefstijl, sociale en fysieke omgeving, zorggebruik en zorgaanbod. Dit kan eerste inzichten geven in de opgave in de regio. Naast openbare data, kan data van stakeholders in de regio het beeld aanscherpen. Bijvoorbeeld over het aantal ouderen dat opgenomen wordt op de SEH of het aantal consulten bij de HAP. Achterhalen en delen van data neemt tijd in beslag en is niet iets dat stakeholders direct willen doen, ook met het oog op concurrentie. Kwalitatieve data, bijvoorbeeld afkomstig uit interviews en focusgroepen, kan waardevolle aanvullende inzichten opleveren in de ervaren knelpunten in de regio en ook in wat er allemaal al gebeurt om knelpunten op te lossen.

Een regiobeeld is een continu proces en geen momentopname

Na het opstellen van het regiobeeld is het niet klaar, maar begint het pas. Het is onderdeel van een bredere opgave en een mooi startpunt, maar zeker geen eindpunt. Een regiobeeld kun je zien als een momentopname; een foto in de tijd van hoe we ervoor staan in de regio. Het geeft een beeld van alle doelgroepen, alle maatschappelijke opgaven, de knelpunten en de oplossingen. Veelal laat het ook zien waar al op samengewerkt wordt en hoe dit bijdraagt aan het oplossen van knelpunten. Het regiobeeld kan daarmee een startpunt zijn van een transformatieopgave voor de regio. Dan is het wel belangrijk dat de ‘foto’ ook als zodanig benoemd wordt, zodat iedereen die participeert in het maken van het regiobeeld, ook weet dat het nog een vervolg krijgt. Daarmee is het onderdeel van een proces waarbij regelmatig getoetst wordt bij de stakeholders of het nog passend is bij de opgave in de regio.

Een regiobeeld vraagt om datagedreven werken

Een regiobeeld gaat verder dan een rapportage met tabellen en grafieken opstellen; het vraagt om een daadwerkelijke analyse van de opgave in de regio. Onze ervaring leert dat het doorleven van de data met de stakeholders belangrijk is. Dit kan in een sessie met gerichte vragen, desnoods in quizvorm. Hoeveel ouderen zijn er in onze regio en waar ligt het aantal ouderen het hoogst? Waar is de gezondheid het slechtst? Van welk type zorg wordt relatief veel gebruikgemaakt? In welke sector is de arbeidsproblematiek het nijpendst? Wat zie je als je sociaaleconomische status combineert met het zorggebruik? Waar staat de toegankelijkheid van zorg het meest onder druk? Het gaat om het doorleven en het toepassen van de data om zo tot een regioplan te komen. Alleen op die manier kan de data uit het regiobeeld bijdragen aan gedegen besluitvorming over het regioplan. Anders blijft het verleidelijk om de focus te leggen op die problemen waarvan je zelf al dacht dat ze belangrijk waren, of die urgent zijn vanuit jouw organisatie en/of perspectief.

Regiobeeld is niet hetzelfde als monitoring en evaluatie

Een regiobeeld is een gedeeld beeld op basis van de grote lijnen van de opgave. Een van de meerwaarded van een regiobeeld is dat het een startpunt kan zijn van een regionale samenwerkingsagenda. Deze agenda wordt dan leidend voor de regionale aanpak, waaraan weer concrete opgaven worden verbonden en uitgewerkt die leiden tot een handelingsperspectief. Daarmee krijgt de regio concrete antwoorden op problemen die niet door een organisatie zelf opgelost kunnen worden, maar wel op de schaal van een regio.

Tot slot is het belangrijk om te komen tot een vervolg en dit te monitoren. Daarmee maak je als regio zichtbaar wat je gezamenlijk bereikt en hoe je door samen te werken je impact vergroot. Focus hierbij op een aantal indicatoren die passen bij de focuspunten van het regioplan. Hiervoor is soms meer nodig dan openbare data over bijvoorbeeld opnameaantallen van ouderen op de SEH. Vooraf nadenken over hoe je de impact van je regiobeeld wilt monitoren is van belang. Het gebruik van dashboards faciliteert dit meten van de maatschappelijke impact.

Regiobeeld gaat meer over processen en mensen dan over data

Om samen een regiobeeld te maken, is het essentieel om (fysiek) bijeen te komen en in gesprek te gaan. Data kan de regio helpen om tot een gezamenlijke aanpak te komen, maar uiteindelijk blijven het de mensen die aan het roer staan, niet de gegevens. Voor Samergo betekent dit dan ook dat we geen ‘databoer’ zijn Onze informatiemanagers werken nauw samen met de adviseurs om het proces te begeleiden in de regio. Vaak is er in de regio al een historie met elkaar, dus is het van belang om oog te hebben voor de onder- en bovenstroom van verandering. Ook kan transformatie betekenen dat stakeholders dingen moeten opgeven. Er is dialoog nodig; luisteren naar waar behoefte aan is en wat er nodig is om regionale problemen te tackelen.

Regiobeeld is nodig voor transformatie

Hoe bereik je dan wat je voor ogen hebt? En heb jij hetzelfde voor ogen als je buurman of -vrouw? Er zijn meerdere wegen naar Rome en dat is precies de uitdaging. Wat werkt in 020 hoeft niet te werken in 010. Daarvoor is dialoog nodig, luisteren naar waar behoefte aan is en wat er nodig is om de regionale problemen te tackelen. Aansluiten bij de kracht van de regio brengt je verder. Hierin is kennis van transities en transformaties cruciaal. Het leidt tot andere routes dan van a naar b, en levert waarschijnlijk ook veel meer energie en creativiteit op om door te pakken. 

Conclusie

• Een regiobeeld is geen vinkje of een bundel data met een strik erom. Een regiobeeld is een proces van dialoog, luisteren, ophalen en verbinden.
• Een regiobeeld is een middel en geen doel. Met data alleen kom je er niet – data is heel belangrijk als onderbouwing voor de opgave, maar misschien nog wel belangrijker is het met elkaar gaan bouwen aan samenwerking, en samen optrekken. Dat is nodig om daadwerkelijk  regionale focus te verkrijgen.
• De data kunnen helpen bij het leren duiden van de opgave. Daarbij is de verbinding tussen kwalitatieve en kwantitatieve data van belang. 
• Het blijft balanceren tussen duiden en opnieuw definiëren van de opgave voor de regio, en samen te kijken waar risico’s en oplossingskansen liggen.
• Het maken van een regiobeeld lijkt een nieuwe markt, richt het niet institutioneel in.

Als ROS is Samergo in staat om het regiobeeld onderdeel te laten zijn van een transformatieproces in de regio. We benutten een regiobeeld als analyse van de regio en gaan met de betrokken partijen op zoek naar manieren om aan te sluiten op waar de grootste regionale opgave ligt en waar de bereidheid ligt om dit verder te brengen. Samergo is een onafhankelijke procesbegeleider in dit complexe krachtenveld. Bent u op zoek naar dergelijke ondersteuning? Neem dan contact op met Samergo. Wij staan voor u klaar!

Auteurs: Monique Spierenburg (m.spierenburg@samergo.nl), Willemijn Looman (w.looman@samergo.nl) en Matine van Schie (m.vanschie@samergo.nl)

Lees ook ons artikel Is de regio de redding voor de zorg? Balanceren met de RVS en Samergo in regio Rotterdam